Ankilozan Spondilit (AS) Nedir?

Getting your Trinity Audio player ready...

Ankilozan Spondilit (AS) Nedir?

Ankilozan spondilit (AS), omurga ve sakroiliyak eklemleri (kalça kemiği ile omurga arasındaki eklemler) başta olmak üzere eklemleri etkileyen kronik, enflamatuar bir romatizmal hastalıktır. Bu hastalık, omurga kemiklerinin zamanla iltihaplanarak birbirine kaynamasına (ankiloz) yol açar, bu da omurganın esnekliğini kaybetmesine ve kambur bir duruşa neden olabilir. AS, aksiyal spondiloartrit grubuna girer ve iki tipi vardır: radyografik (X-ışınlarında görünür hasar) ve non-radyografik (X-ışınlarında görünmez, ancak semptomlar ve diğer testlerle teşhis edilir). Hastalık genellikle genç yetişkinlikte (ergenlik sonu veya 20-30’lu yaşlar) başlar ve erkeklerde kadınlara göre daha sık görülür. Tam bir tedavisi olmasa da, erken müdahale ile semptomlar kontrol altına alınabilir ve ilerleme yavaşlatılabilir.

Nedenleri

AS’nin kesin nedeni bilinmemektedir, ancak genetik faktörler önemli rol oynar. En belirgin genetik risk faktörü HLA-B27 genidir; bu geni taşıyan kişilerde hastalık gelişme olasılığı yüksektir, ancak herkes bu geni taşısa da hastalık gelişmez. HLA-B27 geni, beyaz ırkta AS’li kişilerin %90’ından fazlasında bulunur. Hastalık otoimmün bir nitelik taşır, yani bağışıklık sistemi vücudun kendi dokularına saldırır. Çevresel faktörler (örneğin enfeksiyonlar) ve aile öyküsü de riski artırır. Crohn hastalığı, ülseratif kolit veya sedef hastalığı gibi diğer enflamatuar hastalıklar AS ile ilişkilendirilir. Sigara içmek gibi alışkanlıklar da semptomları kötüleştirebilir.

Belirtileri

AS semptomları genellikle yavaş başlar ve dalgalı bir seyir izler (alevlenme ve iyileşme dönemleri). En yaygın belirtiler şunlardır:

• Ağrı ve Sertlik: Özellikle bel, sırt, boyun ve kalçada ağrı; sabahları veya uzun süre hareketsiz kaldıktan sonra sertlik (yarım saatten fazla sürer). Ağrı dinlenmeyle artar, hareketle azalır.
• Eklem Etkileri: Sakroiliyak eklemlerde hassasiyet, omurga kemiklerinde (vertebra) iltihap, tendon ve ligamentlerin kemiklere yapıştığı yerlerde (entesit) ağrı (örneğin topuk arkası).
• Diğer Semptomlar: Yorgunluk, kilo kaybı, iştah azalması, göğüs ağrısı (kaburga-omurga eklemleri etkilenirse nefes alma zorluğu), karın ağrısı, ishal (bağırsak tutulumu), deri döküntüleri, göz iltihabı (üveit: kızarıklık, ışık hassasiyeti, bulanık görme).
• İleri Dönem Belirtileri: Omurga kaynaşması sonucu kamburluk, hareket kısıtlılığı (örneğin öne eğilememek, çorap giyememek).

Semptomlar kişiden kişiye değişir ve erken dönemde sadece alt sırt ağrısı olarak kendini gösterebilir. Göz semptomları acil tıbbi müdahale gerektirebilir.

Teşhis Yöntemleri

AS teşhisi, semptomlar, aile öyküsü ve fizik muayene ile başlar. Doktor omurga hareket açıklığını test eder (eğilme, bükülme), göğüs genişlemesini ölçer ve eklemlerde hassasiyet arar. Laboratuvar testleri arasında:

• Kan testleri: CRP ve eritrosit sedimentasyon hızı (iltihap göstergeleri), HLA-B27 gen testi (pozitiflik riski artırır ama kesin teşhis değildir).
• Görüntüleme: X-ışınları (kemik değişikliklerini gösterir), MR (erken dönemde yumuşak doku iltihabı ve kemik iliği ödemi tespit eder, daha hassastır).

Hiçbir test tek başına teşhis koymaz; genellikle romatolog tarafından kapsamlı değerlendirme yapılır. Erken teşhis, hasarı önlemek için kritiktir.

Tedavi Seçenekleri

AS’nin tedavisi semptomları hafifletmeye, omurga deformitesini önlemeye ve yaşam kalitesini artırmaya odaklanır. Tam iyileşme mümkün değildir, ancak multidisipliner yaklaşım uygulanır:

• İlaç Tedavisi:
• Nonsteroid anti-enflamatuar ilaçlar (NSAID’ler, örneğin ibuprofen, naproksen): Ağrı ve iltihabı azaltır, ilk tercih.
• Biyolojik ajanlar: NSAID’lere yanıt vermeyenlerde TNF inhibitörleri (adalimumab, etanercept), IL-17 inhibitörleri (secukinumab) veya JAK inhibitörleri (tofacitinib) kullanılır. Bunlar enjeksiyon veya oral yolla alınır, ancak enfeksiyon riski (örneğin tüberküloz) taşır.
• Kortikosteroidler: Kısa süreli kortizon enjeksiyonları lokal ağrı için.
• Fizik Tedavi ve Egzersiz: Omurga esnekliğini korur, kasları güçlendirir. Yüzme, yürüyüş, pilates, yoga önerilir (haftada en az 4 gün, 30 dakika). Fizyoterapist doğru duruş ve uyku pozisyonlarını öğretir.
• Cerrahi: Nadir durumlarda, şiddetli deformite veya eklem hasarında (örneğin kalça protezi) uygulanır.

Tedavi kişiye özel uyarlanır ve düzenli takip gerektirir.

Prognoz ve Komplikasyonlar

AS kronik bir hastalıktır ve ömür boyu sürer, ancak erken tedaviyle birçok kişi normal yaşam sürer. Prognoz, tanı zamanına ve tedaviye uyuma bağlıdır: Bazı hastalarda remisyon dönemleri (semptomsuz) olur, bazılarında ilerleme devam eder. Tam omurga kaynaşması (ankiloz) ileri vakalarda görülür ve hareket kaybına yol açar.

Komplikasyonlar:

• Omurga deformitesi (kamburluk), nefes alma zorluğu.
• Göz (üveit), kalp (aort kapak sorunları), bağırsak (inflamatuar bağırsak hastalığı) tutulumu.
• Osteoporoz, kırık riski artışı.

Sigara içmek prognozu kötüleştirir. Düzenli egzersiz ve ilaçlarla semptomlar yönetilebilir, ancak hastalık nadiren tamamen durur.

Yaşam Tarzı Önerileri ve Destek

AS ile yaşamak zorlayıcı olabilir, ancak şu öneriler yardımcı olur:

• Egzersiz ve Duruş: Düzenli hareket, iyi duruş (ayakta dik durma pratikleri), sıcak/soğuk kompresler.
• Beslenme: Sağlıklı kilo koruma, anti-enflamatuar diyet (yağ, tuz, şeker, işlenmiş gıdalardan kaçınma).
• Sigara ve Alkol: Sigarayı bırakmak zorunlu, alkolü sınırlamak.
• Destek Grupları: Çevrimiçi veya yüz yüze gruplar deneyim paylaşımı sağlar.
• Günlük Hayatta Dikkat: Hareketsiz kalmaktan kaçınma, ergonomik yatak/koltuk kullanma.

Doktorla düzenli iletişim kurun; yeni semptomlar (göğüs ağrısı, görme sorunları) için hemen başvurun. AS, üretken bir hayatı engellemez, ancak disiplinli yönetim gerektirir.

Bu web sitesinde paylaşılan bilgiler tıbbi tedavi tavsiyesi değildir. Tedavi ve bilgi için doktorunuza danışın.