Son dönemde yapılan araştırmalar, zona aşısının yalnızca deri döküntülerini önlemekle kalmayıp, aynı zamanda yaşlı bireylerde demans riskini de azaltabileceğini ortaya koyuyor. Ancak bilim insanları, bu ilişkinin nedenlerine dair daha net kanıtlara ulaşmak için araştırmaların devam etmesi gerektiğini vurguluyor.
Nature dergisinde yayımlanan kapsamlı bir çalışmada, Galler’de yaşayan yaklaşık 283.000 yaşlı yetişkinin sağlık verileri analiz edildi. Çalışma, zona aşısı yaptıran bireylerin demansa yakalanma ihtimalinin daha düşük olabileceğini gösteriyor. Galler’de 2013 yılında 79 yaşındaki bireyler için zona aşısı erişilebilir hale getirildi. Bu yaş, uygulamanın alt sınırı olarak belirlendi. Ancak o dönemdeki stok yetersizlikleri nedeniyle, 79 yaş üstü bireylerin büyük çoğunluğuna aşı ulaştırılamadı. Bu durum, doğal bir kontrol grubu oluşmasını sağladı.
Araştırmalar bununla sınırlı değil. ABD, Almanya ve Avusturya’dan bilim insanları, 80’li yaşlarındaki bireylerden oluşan, aşı olan ve olmayan iki grubu karşılaştırarak uzun vadeli sonuçları değerlendirdi. Yedi yıl süren gözlemler sonucunda, aşı yaptırmayan her sekiz kişiden biri demansla karşı karşıya kaldı. Aşı olanlarda ise bu oranın yaklaşık yüzde 20 daha düşük olduğu saptandı. Ayrıca, aşının koruyucu etkisinin kadınlarda erkeklere kıyasla daha güçlü olduğu da dikkat çekici bir sonuç olarak öne çıktı.
Çalışmanın kıdemli yazarı ve Stanford Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Dr. Pascal Geldsetzer, bu bulgunun kendileri için de oldukça çarpıcı olduğunu ifade etti. Geldsetzer ve ekibi, zona virüsü gibi sinir sistemini etkileyen etkenlerin, demans riskini artırabileceğini düşünüyor. Ancak bu hipotezin kesinleşmesi için biyolojik mekanizmaların daha derinlemesine araştırılması gerekiyor.
Bu bulgular, daha önce yapılmış bazı çalışmalarla da örtüşüyor. Örneğin, 2023 yılında Nature Medicine dergisinde yayımlanan bir başka analizde, daha yeni ve geliştirilmiş bir zona aşısı olan bireylerde demans riskinin sonraki altı yıl boyunca anlamlı ölçüde daha düşük kaldığı belirtildi.
Bu yeni nesil aşı, daha farklı bir üretim yöntemiyle hazırlanıyor. Hem suçiçeği hem de zona hastalığına neden olan varisella zoster virüsünden alınan özel bir protein içeriyor. Oysa Galler’de kullanılan eski aşıda, virüsün zayıflatılmış canlı versiyonu bulunuyordu. 2023 yılında İngiltere, daha uzun süreli koruma sağladığı gerekçesiyle yeni aşıyı tercih ederek eski versiyonu raflardan çekme kararı aldı.
Peki zona tam olarak nedir? Çocuklukta geçirilen suçiçeği sonrası, virüs vücutta pasif şekilde yıllarca kalabilir. Ancak yaşın ilerlemesi veya bağışıklık sisteminin zayıflamasıyla birlikte tekrar aktif hale gelir. Sonuç olarak, içi sıvı dolu ağrılı döküntülerle seyreden ve haftalarca sürebilen zona hastalığı ortaya çıkar. Bu yüzden yaşlı bireyler, özellikle de bağışıklık sistemi zayıflamış olanlar risk grubundadır.
Tüm bu veriler ışığında, bilim insanları zona aşısının demansa karşı en azından kısmi bir koruma sağlayabileceğini düşünse de, henüz net bir sonuca varılmış değil. Araştırmacılar, elde edilen olumlu bulgulara rağmen, bu etkinin tam olarak neyden kaynaklandığını henüz açıklayamıyor. Stanford Üniversitesi’nden Dr. Geldsetzer’in ekibi, bu konuda sinir sistemini etkileyen virüslerin olası rolüne dikkat çekiyor.
Öte yandan, 2024 yılında yürütülen çalışmanın baş araştırmacısı Oxford Üniversitesi öğretim görevlisi Dr. Maxime Taquet, kadınlarla erkekler arasında gözlenen farklılıkları, bağışıklık sistemindeki yapısal farklara bağlıyor. Euronews Health’e yaptığı açıklamada Taquet, “Bu durum henüz kesinleşmemiş olsa da, bağışıklık sisteminin cinsiyetler arası farkları bu farklı sonuçları açıklayabilir,” ifadelerini kullandı.
Sonuç olarak, eski ya da yeni versiyon fark etmeksizin, zona aşılarının demans riskini azaltmaya yardımcı olabileceğine dair kanıtlar giderek artıyor. Ancak bu ilişkinin nedenlerini anlayabilmek ve daha net sonuçlara ulaşmak için çok sayıda yeni çalışmaya ihtiyaç duyuluyor.
